Árið er 1949 – afmælisveisla fyrir sjötuga Hafnfirðinga

Sú skemmtilega hefð hefur skapast að bjóða öllum þeim Hafnfirðingum sem eru 70 ára á árinu til veislu í Hásölum. Hátt í 100 Hafnfirðingar mættu til slíkrar veislu síðastliðinn föstudag. Þar fékk hópurinn kynningu á þjónustu Hafnarfjarðarbæjar í þágu eldri borgara , fjölbreyttu félagsstarfi hjá Félagi eldri borgara í Hafnarfirði ásamt því að hlusta á áhugaverðar og skemmtilegar sögur frá fæðingarárinu 1949 frá bæjarminjaverði Hafnarfjarðarbæjar. 

Fleiri myndir frá afmæli er að finna á facebook síðu Hafnarfjarðarbæjar 

Sögur frá fæðingarárinu 1949

Árið
1949 var á margan hátt merkilegt ár, bæði í mannkynssögunni, Íslandssögunni en
einnig hér í Hafnarfirði. Heimurinn var enn að vissu marki að glíma við
afleiðingar síðari heimstyrjaldarinnar sem meðal annars kom fram í uppbyggingu og
fjárhagsvandræðum víða. Þetta ár var Kínverska Alþýðulýðveldið stofnað þegar
herir kommúnista hröktu þjóðernissinna í útlegð til Taiwan. Stríði Indverja og
Pakistana lauk með skiptingu Kashmir-héraðs. Nato var stofnað í New York.
Ísrael fékk inngöngu í Sameinuðu þjóðirnar. Sambandslýðveldið Þýskaland, eða
Vestur-Þýskaland var stofnað úr hernámssvæðum Bandaríkjamanna, Breta og Frakka
og Austurþýska alþýðulýðveldið á hernámssvæði Sovétríkjanna og Sovétríkin gerðu
sína fyrstu tilraun með kjarnorkusprengju. Svo eitthvað sé nefnt en sumir telja
að stóra uppfinningin þetta ár hafi verið tilkoma hinnar þýsku Currywurst í
Berlín.

Af veðri og efnahagsástandi

Á Íslandi var tíðarfarið frekar
óhagstætt árið 1949, úrkoma var yfir meðallagi en hitastig undir meðallagi, um
vorið var landfastur hafís fyrir norðurlandi og uppskera var almennt frekar
léleg. Óhætt er að segja að stærsti einstaki viðburðurinn í Íslandssögunni
þetta árið hafi verið innganga Íslands í Nato og þær óeirðir sem fylgdu í
kjölfarið. Þetta ár var fyrsta íslenska talmyndin frumsýnd í Gamla bíói en það
var kvikmyndin „Milli fjalls og fjöru“ eftir Loft Guðmundsson. Efnahagsástandið
á landinu var þungt á þessum tíma, gengisfellingar, innflutningshöft, skammtanir
og verkföll algeng sem m.a. varð til þess að ríkisstjórnin sprakk og efnt var
til kosninga. Þetta ár var tekin í gagnið nýjung í umferðinni hér á landi þegar
götuvitar voru teknir í notkun á fjórum gatnamótum í Reykjavík. Í frétt af þeim
viðburði sagði meðal annars: „Tilraunir með vitana gefa vonir um ágætan árangur
af þessari nýjung, og byggist það fyrst og fremst á því, að allir vegfarendur
hlýði ljósunum til hins ýtrasta. Lögregluþjónar munu verða við vitana til þess
að leiðbeina eftir því, sem þörf reynist.“^[i] Önnur
nýjung sem nefna má og gerð var tilraun með á Íslandi þetta ár, er að þyrlu var
flogið í fyrsta sinn á Íslandi árið 1949, eða eins og það fyrirbæri var kallað
á þeim tíma: „björgunarflugvél af Helicoptergerð“[ii].

Allt í lagi lagsi

Í Hafnarfirði gerðist líka margt
áhugavert á árinu 1949. Íbúar bæjarins voru í ársbyrjun 4.904 en til
samanburðar má benda á að nú nýverið náði íbúafjöldi bæjarins 30.000
einstaklingum. Kvikmyndahúsin
í bænum voru að venju vinsæl og hófu þau árið á stórmyndum. Í Hafnarfjarðarbíói
var fyrsta mynd ársins „Allt í lagi lagsi“ sem auglýst var sem ný og
sprenghlægileg með hinum óviðjafnanlegu Abbott og Costello.^[iii] Í
bæjarbíó var hins vegar sýnd stórmyndin Monsieur Verdoux, „Mjög áhrifarík,
sjerkennileg og óvenjulega vel leikin amerísk stórmynd, samin og stjórnað af hinum
heimsfræga gamanleikara Charlie Chaplin. Hún var bönnuð innan 16 ára.^[iv]Svo við höldum okkur við listina þá kom
snemma árs frétt um að Leikfélag Hafnarfjarðar væri að hefja æfingar á nýrri
revíu sem sýnd yrði í Bæjarbíói undir vor. Í fréttinni kom fram að revía þessi
gerist „á þessum alsíðustu og beztu tímum skömmtunar og svartamarkaðs og tekur
til meðferðar ýmis fyrirbæri líðandi stundar. Revýunni hefir að vandlega
athuguðu máli verið valið nafnið Gullni vegurinn. /…/ Er þegar ráðið í öll
aðalhlutverkin, en stjórn leikfélagsins vill beina því til ungs fólks í
Hafnarfirði, sem áhuga hefir á leiklist, að enn þá er óráðstafað í nokkur
aukahlutverk. Þarf þetta unga fólk auðvitað að geta sungið eitthvað, eða að
minnsta kosti raulað, því að vitanlega er fullt af söngvum í revýunni.“^[v]

Brunamálanefnd og slöngubíll

Brunamál komu inn á borð bæjarstjórnar
í lok janúar. Þá lá fyrir stjórninni erindi frá brunamálanefnd bæjarins þar sem
lagt var til að keypt yrði vél í nýja brunabílinn vegna þess að sá bíll hefði
svo afllitla vél að hann kæmist ekki upp brekkurnar í Hafnarfirði. Auk þessa
óskaði nefndin eftir heimild til að yfirbyggja slöngubíl sem keyptur hafði
verið af Slökkviliði Reykjavíkur rúmu ári áður en hafði ekki enn verið gerður
nothæfur. Um þetta mál var mikið rifist í pólitíkinni en málalok urðu þau að
málinu var vísað til bæjarráðs og því falið að heimila kaupin á nýrri vél og
jafnframt að gera slöngubílinn nothæfan.^[vi]Sumir hlutir voru töluvert einfaldari á
þessum tíma en þeir eru í dag. Sem dæmi um þetta má nefna auglýsingu sem var
birt í maí 1949 þar sem fram kom að allir bílar og bifhjól úr Hafnarfirði,
Bessastaða- , Garða-, Kópavogs- og Seltjarnarneshreppum skyldu mæta til
skoðunar við Vörubílastöð Hafnarfjarðar á 11 daga tímabili í byrjun júní.^[vii]

Braggabyggð í burtu og olíukynding í stað kolakyndingar

Á stríðsárunum var nokkur braggabyggð í
Hafnarfirði en þetta ár var unnið að því að fjarlægja þá. Bæjarráð samþykkti á
fundi í maí að „gerðar yrðu nú þegar ráðstafanir til að rífa braggann, sem er á
gatnamótum Vesturgötu og Merkurgötu svo og pakkhúsræfil er stendur við hlið
braggans. Einnig, að aðrir braggar, sem eru orðnir lélegir og eru ekki í
nauðsynlegri notkun, verði fjarlægðir úr bænum.“ Eins og það var orðað í
fundargerðinni.^[viii] Sundlaug Hafnarfjarðar tók til starfa árið 1944. Það er óhætt að segja að allir voru á einu máli um að nauðsynlegt
væri fyrir bæjarbúa að koma upp sundlaug í bænum en hún var óyfirbyggð sjólaug.
Rekstur laugarinnar gekk illa til að byrja með og aðsóknin að henni var ekki
góð. Árið 1949 var brugðist við og farið í endurbætur á lauginni sem fólust
meðal annars í því að komið var upp olíukyndingu í stað kolakyndingar. Varð
þetta til þess að jafn hiti hélst betur á lauginni og í sturtunum eða eins og
sagði í samtíma frétt: „Virðist það ætla að gefast vel og auðvelda að hafa
jafnan hita í lauginni, svo að sundgestir þurfa ekki að óttast það, að laugin
verði köld eða ekki nógu heitt vatn í sturtunum.“ ^[ix] Í
kjölfarið voru svo birtar auglýsingar þar sem sagði meðal annars „Með hinum
nýju hitunartækjum vonum vér að hægt verði að auka hita sundlaugarinnar
verulega frá því, sem áður hefur verið. Hafnfirðingar, notið þennan heilsubrunn
yðar og syndið í Sundlaug Hafnarfjarðar.“^[x]

Ár mikilla hafta og skömmtunar

Eins og áður segir var árið 1949 ár
mikilla hafta og skömmtunar og ein birtingarmynd þess var hve erfitt var fyrir
fólk að eignast heimilistæki. Í grein sem birtist um mitt sumar þetta ár var
vakin athygli á þessu og sagði þar meðal annars: þvottavjelar og önnur
heimilistæki nútímans, sjást ekki nje fást hjer á landi, nema á svörtum
markaði, eða í happdrættum. Sennilegast, að hvert og eitt einasta heimili, sem
þarf að eignast þessi þægindi verði að stofna til síns eigins happdrættis til
að fá innflutningsleyfi fyrir gersemunum.^[xi] Á þessu
varð áhugaverð breyting þetta ár þegar Raftækjaverksmiðjan í Hafnarfirði, RAFHA,
byrjaði framleiðslu kæliskápa. Þetta fyrsta ár voru framleiddir um 100 skápar
en framleiðslugeta verksmiðjunnar var um 500 skápar á ári en það var þó bundið
þeim skilyrðum að gjaldeyrisleyfi fengist til efniskaupa. Kæliskápar þessir
voru framleiddir í nánu samstarfi við Electrolux í Svíþjóð en skáparnir voru
allir smíðaðir hér á landi og settir saman. Geymslupláss í þessum skápum var 85
lítrar og var það talin stærð sem hentaði öllum almenningi.^[xii] Ég
hef áður minnst á kvikmyndahúsin í bænum en sú merkilega nýjung kom fram sumarið
1949 í Bæjarbíói að kvikmyndin sem þar var þá sýnd, „Hamlet“, sem valin hafði
verið besta mynd ársins 1948, var fyrsta erlenda talmyndin sem sýnd var með
íslenskum texta.^[xiii]

Miklar framkvæmdir í Hafnarfirði

Miklar framkvæmdir stóðu yfir í
Hafnarfirði á vegum bæjarfélagsins sumarið 1949 og störfuðu þá á annað hundrað
verkamenn á vegum bæjarins. Þá var m.a. verið að leggja vatnsveitu ofan úr
kaldárbotnum niður í bæ, unnið var að lengingu syðri hafnargarðsins, útbúnir
voru tveir leikvellir, Sólvangur var í byggingu, Strandgatan var lengd og tengd
við Reykjanesbrautina og knattspyrnuvöllurinn á Hvaleyrarholtinu var lagfærður
og stækkaður. Auk þessa stóð bæjarfélagið fyrir miklum framkvæmdum í Krýsuvík
þetta sumar er snéru að jarðborunum, byggingar- og ræktunar-framkvæmdum þar. Um
allar framkvæmdir í Krýsuvík ríkti mikil pólitísk spenna.^[xiv] Í tilefni af 25 ára afmæli Hellisgerðis
þetta sumar voru settar nýjar reglur fyrir gesti garðsins. Þar kom meðal annars
fram að hlaup og leikir voru stranglega bannaðir svo og óp og óhljóð eða annað
það er veldur truflun eða hávaða. Börn máttu ekki dvelja í garðinum nema í
fylgd fullorðinna og það var bannað að fara inn á grasið með barnavagna eða
kerrur svo og önnur farartæki. Gestum var skylt að hlýða í einu og öllu
fyrirmælum umsjónarmanns og gat hann vísað gestum burt úr garðinum, ef honum
fast ástæða til.^[xv]

Nýjungar og  tilraunaverkefni

Haustið 1949 var gerð áhugaverð tilraun
í Hafnarfirði þegar sett var upp ný vél í fiskvinnsluhúsi í bænum. Um var að
ræða þýska flökunarvél sem sett var upp sem tilraunaverkefni. Skemmst er frá
því að segja að þessi tilraun mistókst með öllu þar sem hún var gerð fyrir mun
minni fisk en veiddist hér við land. Vertíðarþorskurinn við Ísland var mun
stærri en sá sem veiddist suður við Þýskaland og því hentaði vélin ekki hér í
Hafnarfirði.^[xvi]Önnur nýjung hér í Hafnarfirði árið 1949
var þegar Málningarstofan við Lækjargötu opnaði smurstöð fyrir bifreiðar. Tækin
á smurstöðinni voru amerísk og af fullkomnustu gerð en þau höfðu verið pöntuð
til landsins fjórum árum áður en afgreiðsla þeirra tafðist um þennan tíma þar
sem fjárfestingarleyfið var torsótt. Í frétt af opnun smurstöðvarinnar sagði
„Eru húsakynni Málningarstofunnar hin vistlegustu og samsvara fyllilega kröfum
tímans. Er það ánægjulegt að þessi starfsemi — að fá bílana smurða með nýtísku
aðferðum — er nú framkvæmd hér í Hafnarfirði með slíkum myndarbrag, en áður
þurftu bifreiðaeigendur að sækja það til Reykjavíkur, sem hafði mikinn kostnað
í för með sér.^[xvii]

Fábrotið íþróttalíf og hörð kosningabarátta

Íþróttalífið í Hafnarfirði var frekar
fábrotið og óáhugavert árið 1949. Þar sem framkvæmdir við knattspyrnuvöllinn
höfðu dregist á langinn var sú íþrótt lítið stunduð í bænum þetta ár. FH og
Haukar sendu sameiginleg lið undir merkjum ÍBH á Íslandsmótin í karla- og
kvennaflokki í handknattleik en báðum liðunum gekk illa. Ljósi punkturinn í
íþróttasögu bæjarins þetta árið var Íslandsmet FH-ingsins Sigurðar
Friðfinnssonar í tugþraut og endurvakning Sundmeistaramóts Hafnarfjarðar.[xviii]. Um haustið var kosið til Alþingis og
var kosningabaráttan hörð í Hafnarfirði. Stóð baráttan einna helst á milli
Emils Jónssonar frambjóðenda Alþýðuflokksins og Ingólfs Flygenring frambjóðenda
Sjálfstæðisflokksins. Kosningaþátttakan í Hafnarfirði var mjög góð að þessu
sinni, rétt um 92% og fór svo að Alþýðuflokkurinn og Emil höfðu betur og
hrepptu þingsæti Hafnarfjarðar. Þess má þó geta að þrátt fyrir þennan sigur
Emils þá tapaði flokkurinn töluverðu fylgi frá síðustu kosningum og
Sjálfstæðisflokkurinn jók fylgi sitt stórlega, þó ekki nægilega til að
frambjóðandi þeirra hlyti kosningu. Skemmst er þó frá því að segja að báðir
flokkarnir lýstu yfir sigri, annar fyrir að hreppa þingsætið en hinn fyrir
stóraukið fylgi frá síðustu kosningum.^[xix]

Skömmtun á rjóma fyrir jólin

Þegar líða fór að jólum var birt
tilkynning í dagblöðunum um skömmtun á rjóma. Þar sagði: „Jólarjóminn sem
seldur verður í mjólkurbúðunum hjer í Reykjavík, í Hafnarfirði og Suðurnesjum á
morgun, verður allur skammtaður. Mjólkurskömmtunarreitur nr. 40 verður notaður
til rjómakaupa og verður gegn honum afhentur einn desilítri, eftir því sem
rjómabirgðirnar endast. Rjóminn kemur allur að norðan og lætur nærri að það
sjeu um 7.000 pottar.“[xx]. Að lokum er rétt að segja frá
jólamyndunum sem sýndar voru í hafnfirsku kvikmyndahúsunum fyrir jólin 1949. Í
Bæjarbíói var sýnd myndin „Írska villirósin“ sem sögð var vera bráðskemmtileg
og falleg amerísk söngva- og gamanmynd í eðlilegum litum en í Hafnarfjarðarbíó
var sýnd söngvamyndin „Þrjár röskar systur“. Þar var brugðið upp viðkvæmum og torskildum
ástarharmi sem leysist þó á skemmtilegan og áhrifaríkan hátt, öllum til ánægju.[xxi]

• _{[i]
  Alþýðublaðið, 08. 11. 1949, bls. 8}
• <sub>[ii] Tíminn,
  15. 06. 1949, bls. 1</sub>
• _{[iii]
  Morgunblaðið, 18. 01. 1949, bls. 5}
• _{[iv]
  Morgunblaðið, 18. 01. 1949, bls. 5}
• <sub>[v] Tíminn,
  19. 01. 1949, bls. 8</sub>
• _{[vi]
  Þjóðviljinn, 27. 01. 1949, bls. 8}
• _{[vii]
  Morgunblaðið, 03. 05. 1949, bls. 10}
• _{[viii]
  Hamar, 16. 05. 1949, bls. 1}
• <sub>[ix] Hamar,
  16. 05. 1949, bls. 2</sub>
• _{[x]
  Alþýðublaðið, 29. 04. 1949, bls. 4}
• _{[xi]
  Morgunblaðið, 23. 06. 1949, bls. 8}
• <sub>[xii] Tíminn,
  16. 09. 1949, bls. 1</sub>
• _{[xiii]
  Morgunblaðið, 30. 06. 1949, bls. 13}
• _{[xiv]
  Alþýðublaðið, 21. 08. 1949, bls. 1 og 3}
• <sub>[xv] Hamar,
  08. 08. 1949, bls. 4</sub>
• _{[xvi]
  Alþýðublaðið, 29. 12. 1949, bls. 8}
• _{[xvii]
  Alþýðublað Hafnarfjarðar, 10. 12. 1949, bls. 5}
• _{[xviii] Saga
  FH, bls. 68-69}
• _{[xix]
  Alþýðublaðið, 25. 10. 1949, bls. 1}
• _{[xx]
  Morgunblaðið, 23. 12. 1949, bls. 1}
• _{[xxi]
  Morgunblaðið, 24. 12. 1949, bls. 13}